کتاب ماهِ ‌کابل‌

علی نظری

«‌کتاب ماه»، برنامه‎ای است از خانة ادبیات افغانستان که در آن، بیشتر کتاب‎های تازه‌منتشرشده از نویسندگان معاصر افغانستان نقد و بررسی می‎شود. این‌بار این برنامه، به نقد و بررسی «نامة تورانیان باستان»، نوشتة خادم‌‌حسین ناطقی (کیو) ‌و «دُر اوستایی در صدف لهجة هزارگی»، اختصاص داشت.

برنامة نقد این کتاب‎ها که روز پنج‎شنبه ۲ عقرب 1392 در تالار همایش‌های دانشگاه ابن سینا برگزار شده بود، با سخنرانی و نقد ‌داکتر حفیظ‎الله شریعتی‌، شاعر و استاد دانشگاه، شروع و با سخنرانی استاد‌ خادم‎حسین ناطقی‌، محقق و نویسندة «نامة تورانیان باستان» ‌ادامه یافت.

کتاب ماه داکتر شریعتی به نقد کتاب شوکت‎علی محمدی (دُر اوستایی در صدف لهجة هزارگی) پرداخت. او سخنانش را با بیان دو نظریة مطرح در مورد پیشینة هزاره‎ها آغاز و نظر محمدی در این مورد را بیان داشت؛ دو نظری که یکی به ترک‎تباربودن هزاره‎ها باورمند است و دیگری، آن‎ها را آریایی می‎داند که هردو نظر تاکنون با اما و اگرهایی در میان صاحب‌نظران ‌همراه بوده است. ‌شریعتی دربارة ‌نظریه‎پردازانی که هزاره‎ها را ترک‎تبار می‎دانند گفت، کسانی که در این حوزه نظر داده‎اند، به واژگان و علایم و تاریخ تکیه کرده‎اند، نه به تبارشناسی، در حالی‎که در متن‎های تاریخی هم اشکالاتی وارد است. شریعتی در پاره‎ای از سخنانش گفت، از نظر محمدی واژه‎های «آریا»، «آریانا» و «هخامنشیان»، واژه‎های جدیدی‎اند و «هخامنشیان» توسط خاورشناسان و ایرانیانی که مربوط به ایران امروزی‎اند، ‌و واژه‎های «آریا» و «آریانا» به جای ایران توسط افغانستانی‎ها جعل شده‌اند و افزود، من او این نظر ‌موافق نیست‌. شریعتی سپس از قول محمدی گفت، مغول‎ها هیچ ربطی به هزاره‎ها ندارند و نظریة ترکت‎تباربودن هزاره‎ها نیز کاملاً ‌مردود است و آنچه از هزاره‎ها باقی مانده، هیچ ربطی به ترک‎ها ندارد؛ اما ممکن است تعدادی از ترک‎تباران در میان هزاره‎ها آمده باشند که جذب شده و از بین رفته‎اند.

‌شریعتی با بیان این‎که محمدی واژه‎های پرکاربرد هزارگی را در اوستا ریشه‎یابی کرده است، رویکرد محمدی را بیشتر یک رویکرد زبان‎شناختی دانست و کار او را حداقل در حوزة زبان ارزشمند خواند. او با رد نظر محمدی در مورد گویش هزارگی که می‎گوید، گویش هزارگی هیچ رابطة تاریخی با زبان فارسی دری ندارد؛ بلکه مستقیم از اوستا گرفته شده است گفت، گویش هزارگی، یکی از گویش‎های زبان فارسی دری است.

وی هم‌چنین در قسمتی از سخنانش گفت که محمدی می‎گوید، زبان فارسی دری به‌احتمال قوی از پهلوی گرفته نشده، به دلیلی که واج‎هایی که در زبان دری وجود دارد، در پهلوی وجود نداشته است. از این‎رو، این دو زبان باید هم‎زمان و موازی با هم در ایران شرقی و ایران غربی وجود داشته باشد. داکتر شریعتی در ضمن، مثال‎هایی از کار محمدی در مورد ریشه‎یابی واژه‎های هزارگی در اوستا را بیان کرد. او «سَه» و «اُوسَه» را به عنوان مثال‎هایی بیان کرد که در گویش هزارگی و اوستا وجود دارند؛ اما در فارسی دری وجود نیستند. هم‎چنان ضمیرهای اشارة «اُتُتَه» و «اِتِتَه» را به عنوان ضمیرهای اشاری مشترک میان گویش هزارگی و زبان اوستایی ذکر کرد.

‌شریعتی در قسمت دیگری از سخنانش با تأیید نظر شوکت‎علی محمدی در مورد این‌که هزاره‎ها زبان‎باخته نیستند گفت، اگر هزاره‎ها، زبان باخته باشند، در دوران اسطوره بوده و زبان‎باختگی هزاره‎ها در قرن‎های شانزده و هفده امکان ندارد؛ زیرا اگر در قرن‎های شانزده و هفده زبان خود را می‎باخت، «د برگشتی» و «ت برگشتی» از بین می‎رفت، در حالی که چنان نیست.

او ادعای محمدی را که می‎گوید هزاره‎ها به کیانیان ارتباط دارد و موجودیت درة کیان در هزاره‎جات را برای اثبات ادعایش دلیل می‎آورد، نارسا و ناموجه می‌خواند.

آقای شریعتی در پایان نظر خود را چنین بیان کرد: «هزاره‎ها از نظر تباری می‎تواند وابسته به توران باشد. در چنین حالتی، با ترکان نو و مغولان هیچ ربطی ندارند؛ اما از نظر زبانی، اسطوره‎شناختی، افسانه‎ها، روایت‎ها، نشانه‎شناسی قومی‌و مردم‎شناختی، بیشتر به بومیان اصیل و کهن سیستان و زاولستان نزدیک و شبیه‎اند که پیش از ورود ترک‎ها و آریایی‎ها،‌ ساکن افغانستان کنونی و حوزة تمدنی ایران باستان بوده‎اند. تمام نشانه‎های زبان‎شناختی از بومی‎بودن و کهن‎بودن هزاره‎ها روایت می‎کند و نشان می‎دهد که هزاره‎ها پیشتر از دیگر اقوام افغانستان در این سرزمین ساکن بوده و از بومیان این سرزمین‎اند. آواهای زبان‎شناختی مانند «ت برگشتی» و «د‌ برگشتی» و مانند این‎ها، نشان‎دهندة ‌هزاره‎ها با هزاران سال پیشینه و زبان اوستایی است.»

سخنران دوم برنامه، خادم‎حسین ناطقی شفایی‌، نویسندة «نامة تورانیان باستان» بود. ناطقی شفایی در آغاز صحبت‎هایش گفت: «من عاشق تحقیقم، هرچه تحقیق پیش برود، گره بازتر می‎شود. بنابراین، باید عاشق تحقیق بود. او راه تحقیق را به درازای نسل انسان دانست».

ناطقی در مورد اوستا گفت: «اوستا کتابی است مربوط آریایی‎ها که آنان آن را آسمانی می‎دانستند.» او در مورد واژة «تور» گفت: «در اوستا واژة «تور» آمده است که ابراهیم پورداوود آن را به «سکا» ترجمه کرده است.» ناطقی شفایی در رابطه به سکاها گفت: «سکاها، قومی‌است که از چین تا اروپا گسترده بوده و به نام‎های چین‎ـ‎اروپایی و اورـ‌آسیایی یاد می‎‎شود و بعضی مورخان به کمک تبارشناسان، آن‎ها را آسیانی گفته‎اند.»

او در ادامة سخنانش سکاها را مردمان فرهنگی دانست و بیان داشت که تعدادی از آن‎ها کوچی هم بودند که از آمو گذشته و وارد آسیای غربی شدند و در آن‎جا، مادها را شکست داده و خود، حدود ۲۸ سال حکومت کردند که در این مدت زبان بین‌القبایل را وضع کردند. او در حالی که زبان بین‎القبایل را زبان رسمی‌و زبان دربار دانست، زبان قبایل و تودة مردم نیز خواند. ناطقی داهی‎ها را منسوب به سکاها دانست و گفت که اشکانیان از میان داهی‎ها سر برآورد و داهی‎ها، همان دای‎هایی است که امروزه در میان مردم هزاره وجود دارند؛ از قبیل دایزنگی، دایکندی، دای‎چوپان و غیره. او در مورد گسترده‎بودن تبار هزاره‌ها می‎گوید: «تنها داهی‎ها از آسیای میانه تا فلسطین گسترده بوده که اول هخامنشیان، بعد اسکندر، بعد ساسانی‎ها، بعد اعراب، بعد همسایه‎ها و سپس مهمانان بر این مردم چه بلاهایی که نیاورده‎اند.»

ناطقی در قسمتی دیگر از سخنانش، «زبان» و «قیافه» را به عنوان پیوند‎دهندة رگ و خون نپذیرفت و آن‎ها را پدیده‎های متغیر دانست که در توالی زمان در نتیجة تهاجم‎ها تغییر یافته‎اند. او استدلال کرد که در جریان تهاجم‎ها، هزاران زن و دختر به اسارت گرفته می‎شد و با آن‎ها ازدواج مکرر صورت می‎گرفت و بدیهی است در اثر آن، «قیافه» و «زبان» آن‎ها دچار د‌گرگونی می‎شود. ناطقی در سخنان اخیرش در مورد مسکن‌ هزاره‎ها گفت، نمی‎توان مسکن‌‎های هزاره‎ها را خط‎کشی کرد؛ زیرا این مردم بخش عظیمی‌از کرة زمین را در اختیار دارد.

قابل یادآوری است که نامة تورانیان باستان ‌در ۳۰ فصل و ۹۴۸ صفحه نوشته شده و با قطع و صحافت زیبا‎ در ۱۰۰۰ نسخه با صفحه‎آرایی عباس رسولی در مطبعة طباعتی و صنعتی احمد در کابل چاپ شده است. دُر اوستایی در صدف لهجه هزارگی، ‌با تیراژ ۲۰۰۰ نسخه در سال ۱۳۹۲، توسط انتشارات صبح امید به چاپ رسیده است. نشست کتاب ماه‌ ‌با اتمام بخش پرسش و پاسخ به پایان رسید.

منبع: روزنامه جامعه باز.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.

دکمه بازگشت به بالا
بستن