چهل و ششمین نشست نقد و بررسی ادبیات معاصر افغانستان برگزار شد: نقد «زمین برای من تنگ است» در تهران
روابط عمومی خانه ادبیات افغانستان: چهل و ششمین نشست نقد و بررسی ادبیات معاصر افغانستان برای نقد گزیده شعر «زمین برای من تنگ است»، عصر پنجشنبه 30 اسد (مرداد) 1393 در تهران برگزار شد.
نشست هفتگی خانه ادبیات افغانستان با برگزاری کارگاه شعر موضوعی به گردانندگی عارف حسینی و ارائه مقاله محمد کریمی با نام «در باب ادبیات» آغاز شد. آنگاه این نشست با برگزاری چهل و ششمین نشست از سلسله نشستهای نقد و بررسی ادبیات معاصر افغانستان با گردانندگی عارف جعفری ادامه یافت که به بررسی «زمین برای من تنگ است»، گزیده شعر زهرا زاهدی اختصاص داشت. در این نشست، اسماعیل امینی و صادق دهقان درباره این مجموعه سخن گفتند.
صادق دهقان با گرامیداشت خاطره سیمین بهبانی و بیان مقدمهای کوتاه درباره شعر زنان افغانستان، انتشار دیرهنگام گزیده شعر زاهدی را جفایی به این شاعر دانست و او را در کنار زهرا حسینزاده، شکریه عرفانی، مریم احمدی و معصومه موسوی از شاعران فعال مهاجران در دهههای هشتاد و نود برشمرد که تا کنون نیز از شعر دست نکشیدهاند.
دهقان با روان و امروزی دانستن شعر زاهدی، به برخی کهنگراییها در شعر او اشاره کرد و از کاربرد برخی واژگان ویژه فارسی رایج در افغانستان و ایران نام برد. این منتقد، شعر زاهدی را تصویری قلمداد کرد و در توضیح این ویژگی افزود که گاهی این تصویرسازیها به پیشبرد روایت کمک میکنند و گاهی نیز سهلانگاریهایی در چیدمان این تصویرها به چشم میخورد. از نگاه دهقان، روایتهای شاعر، بیشتر، ساده، خطی و منفرد هستند که از یکجا آغاز میشوند و در یک جا پایان مییابند. روایتهای متقاطع و موازی هم دیده میشوند، ولی همه روایتها تکگویی (مونولوگ) است و دیالوگ (گفتوگو) وجود ندارد.
دهقان، حضور عاطفه را در شعر زاهدی بسیار نیرومند توصیف کرد و شعرش را واقعگرا شمرد. این منتقد، عشق، وطن، جنگ، مهاجرت و زیستگاه شاعر را درونمایههای شعر این مجموعه دانست و از روایی بودن، رعایت سیر عمودی، بهرهگیری از تصاویر عینی و تجربی، زبان بی تکلف و صمیمی و اندیشه زمینی به عنوان ویژگیهای کلی شعر زاهدی یاد کرد.
به باور دهقان، شعر زاهدی تا اندازه زیادی محافظهکارانه است. تغزل زنانه و گفتن از احساسات عاطفیاش برای او محیطی ممنوع قلمداد میشود که در آن خودسانسوری میکند. شاید اگر جسارت بیشتری به خرج میداد، نمونه تازهای از عاشقانهسرایی زنانه را در میان بانوان شاعر خود میدیدیم. به طور کلی، در این بخش، او شاعری آرام و رمانتیک جلوه میکند بدون اعتراض و عصیانگری ویژهای.
به نظر دهقان، شاعر در اجتماعیسرایی نیز از محیط زندگی خانوادگیاش با جزییات بیشتری سخن میگوید، ولی در توصیف رویدادهای کلان اجتماعی، هراس یا وسواس دارد. به همین دلیل، به قلمرو دردها و مشکلات زنان درون افغانستان کمتر نزدیک میشود و بازتاب چندان شفافی از مشکلات فیزیکی و معنوی آن زنان را در شعرهایش نمیبینیم. این شاعر هنوز با زن انتخابگر فاصله دارد و برای گذشتن از محدودههای تعریف شده و خط قرمزهای موجود و چارچوبهای تنگ برآمده از دل سنت و تاریخ هم تلاش چندانی نمیکند.
اسماعیل امینی، دیگر منتقد حاضر در این نشست در رویکردی متفاوت، چندین شعر از این مجموعه را با نگاه مؤثر یا نامؤثر و زیبا یا نازیبا بررسی و تحلیل کرد. وی با بیان اینکه نیازی نیست شعر حتما با واقعیت انطباق کامل داشته باشد، درباره شعر زاهدی گفت که تداعیهای شاعر طبیعی است و در حرکت از ذهنیت به عینیت و برگشت به ذهنیت خوب عمل کرده است. امینی، ترکیبسازی را یکی از شگردهایی دانست که زاهدی برای برقراری ارتباط میان عین و ذهن به کار گرفته، ولی در موردهایی نتوانسته است آن را به درستی به کار بندد. به باور این منتقد، شاعر در بیشتر شعرهای خود از دنیای آرمانی آغاز میکند و با توصیف وضعیت کنونی، آن آرمانها را در دنیای شعر میجوید. از دید وی، شعر زن نباید در تنانگی محدود و منحصر باشد و شاعر باید خویشتن خود را به نمایش بگذارد. در پایان این نشست، زهرا زاهدی شعرهای تازه خود را برای حاضران خواند.